Hayat Boyu Hayat Dolu Derneği, yaşlanmakta olan kişilerin günlük yaşam kalitelerini artıracak bilişsel ve psikososyal yöntemleri hayata geçirmek, aktif yaşlanma sürecine destek olmak ve bu sürece katkı sağlamak amacıyla çalışmalarını yürütüyor. AgeSA Hayat ve Emeklilik işbirliği ve mali desteğiyle hayata geçirdiğimiz Her Yaşta Fonu kapsamında Demans Simülatörü: Demansı Anlamanın İnteraktif Yolu projesini hayata geçiren dernek; Demans Simülatörü uygulaması ile ilgili bir eğitim modülü hazırladı ve bir ölçme değerlendirme sistemi oluşturdu. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Sağlık Bilimleri Fakültesi Gerontoloji bölümü 3. ve 4. sınıf lisans öğrencilerinden oluşan toplam 122 öğrenciye 16 saatlik teorik ve 30 saatlik uygulama eğitimi verdi. Hazırlanan eğitim modülünün etkisi ölçülerek Demans Simülatörü uygulamasının etkisi bilimsel olarak kanıtlandı.
Hayat Boyu Hayat Dolu Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Çağla Aktaş Aytöre, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Gerontoloji Bölümü Araştırma Görevlisi Dr. Hatice Selin Irmak ve Araştırma Görevlisi Tule Gültekin ile gerçekleştirdiğimiz röportajda; projenin gençler üzerinde yarattığı farkındalık ve mesleki becerilerine katkıları, Türkiye’de demans hastalığı ve alınabilecek önlemler, derneğin gelecek dönem planları ve hibe kapsamında yürütülen çalışmalar hakkında konuştuk.
Hibe desteğimizle gerçekleştirdiğiniz Demans Simülatörü: Demansı Anlamanın İnteraktif Yolu projesini yakın zamanda tamamladınız. Proje kapsamında yürüttüğünüz çalışmalardan bahseder misiniz?
Demans Simülatörü: Demansı Anlamanın İnteraktif Yolu projemizi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Sağlık Bilimleri Fakültesi Gerontoloji bölümü akademisyenleri ve öğrencileri ile birlikte gerçekleştirdik ve 9 aylık bir sürecin sonunda tamamladık.
Bu projeyle derneğimizin çalışmaları arasında yer alan Demans Simülatörü uygulamasının bir eğitim modelini geliştirmekti aynı zamanda bilimsel ölçüm metotları kullanarak eğitim modülünün etkinliğini kanıta dayalı bir veri haline getirerek, bu alanda eğitim alan öğrencilerin mesleki gelişimlerine ve nitelikli uzmanların yetiştirilmesine katkı sağlamaktı.
Proje kapsamında öğrencilere verilecek eğitim modülünü iki aşamalı olarak planladık: Teorik ve uygulamalı. İlk etapta üniversitenin teorik eğitimi ile Demans Simülatörü uygulamasının entegre edilmesi üzerinde çalıştık. Proje ekibinde yer alan akademisyenlerimiz simülasyon uygulamamızın içerik ve prensiplerini inceleyerek simülasyonun bilimsel altyapısını oluşturacak teorik eğitimin içeriğini oluşturdular. Proje için geliştirilen eğitim modülünün etkinliğini ölçmek amacıyla ön test ve son testler için kullanılacak ölçekler belirlendi ve söz konusu testlerin eğitimlerin hangi aşamalarında uygulanacağına karar verildi. Daha sonrasında öğrencilerin teorik bilgilerini simülasyonda pratikte deneyimleyebileceği, demansa dair semptomlarla bütünlüğü sağlayabilecek ve öğrencilerin uygulama esnasında not alabilecekleri eğitim kitapçığını hazırladık. Teorik ve uygulama eğitimlerinin sürelerini ve üniversitenin eğitim müfredatını göz önüne alarak eğitimlerin tarihlerini Şubat-Mart 2022 olarak belirledik. Teorik eğitimlerimizi Gerontoloji bölümü öğretim üye ve elemanları çevrimiçi olarak, uygulama eğitimlerini ise derneğimiz İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Hadımköy Yerleşkesinde yüz yüze gerçekleştirdik.
Proje kapsamında, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Sağlık Bilimleri Fakültesi’nde lisans eğitimi alan 3. sınıf ve 4. sınıf 122 Gerontoloji bölümü öğrencisine toplam 16 saatlik teorik ve 30 saatlik uygulama eğitimi verdik. Her iki eğitimi tamamlayan öğrencilerimize eğitim bitimde katılım sertifikalarını teslim ettik.
Projeye katılım sağlayan öğrencilere eğitim öncesi ve sonrasında bilimsel ölçekler uygulayarak eğitim modülünün, teorik ve uygulama eğitimlerinin ayrı olarak etkisini ölçtük. Değerlendirme çalışmalarının tamamlanmasıyla beraber Haziran ayında projemizi bitirdik. Projede yer alan akademisyenler elde ettiğimiz istatistiksel sonuçları bilimsel yayına dönüştürmek için çalışmalarına devam ediyorlar.
Bu proje ile İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Sağlık Bilimleri Fakültesi Gerontoloji bölümünde okuyan öğrenciler demans hastalarının gündelik hayatta karşılaştığı zorlukları deneyimleme fırsatı buldu. Eğitime katılan öğrencilerin geri bildirimlerini de düşündüğünüzde, bu uygulamanın yaşlılık ve yaşlanma alanında eğitim gören gençlerde ne tür bir farkındalık yarattığını ve mesleki becerilerine nasıl bir katkısı olduğunu düşünüyorsunuz?
Projeye katılan öğrencilere, teorik eğitim ve Demans Simülatörü öncesi ve sonrasında ön ve son testler uygulayarak hem teorik eğitim hem de uygulama eğitiminin öğrencilerin demansa yönelik tutumlarına ve empati düzeylerine olan etkisini ölçtük. Aynı zamanda, simülasyon uygulamasının teorik eğitime olan etkisini de değerlendirebildik. Elde ettiğimiz bulgular eğitime katılan öğrencilerin, eğitim öncesine göre demansa yönelik tutumlarının olumlu yönde değiştiğini ve empati seviyelerinin arttığını gösterdi. Uygulama eğitimi öğrencilerin demansın tipik semptomlarını deneyimleyerek demanslı bir bireyin günlük hayata yaşadığı sıkıntıları, karşılaştığı zorlukları ve nasıl hissetmiş olabileceğini dolayısıyla onun ‘iç dünyasını’ anlamasını sağladı. Öğrenciler yaptıkları bu çalışmanın sonunda demanslı bireyleri daha iyi anladıklarını, bu bireylere nasıl davranmaları gerektiğinin farkına vardıklarını ve hayatlarını kolaylaştırmak için neler yapabileceklerini düşündüklerini ifade ettiler.
Lisans eğitimi süresince öğrencilere demansı olan hastalarla çalışırken ne beklemeleri gerektiği, nelere dikkat etmeleri gerektiği ve bu hastalara hangi stratejilerle bakılacağı hakkında bilgiler veriliyor. Ancak bunların bir çoğu hastanın bakış açısından verilmez. Dolayısıyla teorik eğitime eklenecek bu tür bir uygulama eğitimi klasik eğitimin açığını demans hastasına karşı empatiyi yükselterek kapatabilir. İstatistiksel verilerle uyumlu şekilde öğrenciler, simülasyona katıldıktan sonra demansla yaşayan insanlara karşı daha fazla empati hissettiklerini belirtti.
Ayrıca çalışmanın akademik bulguları öğrencilerin sadece teorik eğitim almalarına göre, teorik eğitim sonrasında uygulama eğitimi almalarının eğitiminden memnun olma derecelerini artırdığını gösterdi. Öğrenciler teoride öğrendikleri bilgileri simülasyon uygulaması ile deneyimlemiş olmalarının bilgilerini pekiştirdiklerini ve çok faydalı olduğunu belirtti.
İleride demanslı bireylerle de çalışacak yaşlılık ve yaşlanma bilimi olan Gerontoloji bölümü öğrencilerinin, teorik eğitimlerinin uygulama eğitimleriyle desteklenmesi önemli ve gereklidir. Öğrencilerin meslek yaşamlarında yaşlı bireyle karşılaşmadan evvel eğitim ortamlarında demans hastaları gibi özel bir grupla çalışmayı simülasyonla deneyimlemeleri, demansı daha iyi tanımaları ve anlamaları demanslı bireylere karşı daha olumlu tutumlar göstermelerini ve daha etkili başa çıkma becerileri geliştirmelerini destekleyecektir ve aynı zamanda sahada özgüvenle çalışmalarını sağlayacaktır. Ayrıca, demanslı bireylerin gereksinimleri ve ihtiyaçlarını daha iyi karşılayacak ve yaşam kalitelerini artıracak etkin çözüm ve uygulamaları hayata geçirebilmelerine katkıda bulunacaktır.
Washington Üniversitesi’nin yapmış olduğu araştırmaya göre dünya genelinde demanslı hasta sayısının 2050 yılında 57 milyondan 153 milyona çıkması ön görülüyor. Aynı araştırmada, Türkiye’deki demanslı hasta sayısı oranının ise 2050 yılına kadar %277 artması bekleniyor. Sizce Türkiye böyle bir durum için hazırlıklı mı? Türkiye’de demans hastalığı ve alınabilecek önlemler konusunda bir politika bulunuyor mu?
Dünya Sağlık Örgütü tarafından öncelikli halk sağlığı sorunu olarak nitelendirilen demans, dünya çapında yaşlı bireyler arasında engelliliğin ve bağımlılığın başlıca nedenlerinden biridir. Türkiye yaşlı nüfusunun en hızlı arttığı ülkeler arasında yer alıyor. Bu nedenle, demansın ülkemizde görülme sıklığının önümüzdeki yıllarda büyük oranda artacağı, en önemli sağlık ve toplumsal sorunlar arasında yer alacağı öngörülüyor.
Türkiye’de demans konusunda toplumda yeterli bilinç ve farkındalığın olmadığını ve bu konuda daha fazla çalışmalar yapılmasının, demanslı bireylere ve bakım verenlere yönelik desteklerin ve hizmetlerin geliştirilmesi ve artırılmasının gerektiği görüşündeyiz. Bu konuda Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı sivil toplum kuruluşları (STK) ve akademisyenler belirli çalışmalar yürütüyor, fakat ülkemizde henüz demans özelinde ulusal bir politika bulunmuyor.
Ülkemizde ve dünyada nüfusun yaşlanmakta olduğu gerçeği doğrultusunda gelişmiş toplum anlayışının bir gereği olarak yaşlılık ve yaşlılara sunulan hizmet yaklaşımında Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan “Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı 2021-2026” uygulamaya konulmuştur. Program kapsamında demansı olan bireylere yönelik egzersiz yaklaşımlarını içeren “Demanslı Bireylerde Koruyucu Yaklaşımlar” kitabı hazırlanmıştır. Ayrıca Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın sosyal içerme politikaları alanında kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi projesi kapsamında Türkiye’de demans bakımına yönelik “Demans Bakım Planı Modeli” geliştirme çalışmaları yürütülmüştür. Bunların yanında demans alanında çalışmalar yürüten Türkiye Alzheimer Derneği’nin demans hastalığında korunma, erken tanı, bilgilendirme, kaliteli bakımın sağlanması, hastanın ve ailelerinin yaşam kalitesinin arttırılması için verilecek destek hizmetlerini içeren Ulusal Demans Stratejik Plan Çalışması bulunmaktadır.
Her Yaşta Fonu’ndan aldığınız hibe desteğinin derneğinize ve çalışmalarınıza ne tür katkıları oldu? Yaşlılık alanında yapılan çalışmaların farklı bağışçılar tarafından desteklenmesi sizce neden önemli?
Demans Simülatörü atölyelerimizi bu proje öncesinde de farklı kurumlar, üniversiteler ve demanslı bireylerin yakınları ile de uyguluyor ve çok olumlu geri bildirimler alıyorduk. Dernek olarak bu çalışmamızı farklı alanlarda uygulamak, daha çok kişiye ulaşmak ve toplumda demans farkındalığını artırmayı hedefliyorduk, ancak bunu yapmadan önce uygulamanın etkisini ölçümlenebilir bir hale getirmek ve bilimsel veri ile kanıtlamak istiyorduk. Her Yaşta Fonu’ndan aldığımız hibe desteği sayesinde daha önce de birlikte çalıştığımız İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Gerontoloji Bölümü ile Demans Simülatörü uygulamamızı istatistiksel olarak ölçümlenebilir bir proje haline getirdik ve hedeflediğimiz gibi uygulamanın etkisini kanıtlayabildik. Demans Simülatörünün özellikle akademik alanda uygulanmasında teorik eğitim ile desteklendiğinde farkındalık ve empati oluşturma etkisinin daha da arttığını gördük. Proje sonunda elde ettiğimiz bu olumlu sonuçlar sayesinde, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Gerontoloji Bölümü ders müfredatında bulunan Geronörodavranış Bilimi II dersi kapsamında, bahar yarıyılı eğitim döneminde, önümüzdeki seneden itibaren Demans Simülasyonu uygulamasını ders izlencelerine resmi olarak eklenmesi planlanıyor.
Yaşlılık alanında akademik ve tıbbi birçok önemli çalışma yapılmakta ancak edilen bilgiler topluma yeterli derecede ve anlaşılabilir bir şekilde aktarılamamakta. Bu konudaki sosyal farkındalığın ve toplumsal bilincin geliştirilmesinde, toplumun tüm kesimlerine ulaşılmasında ve yaygınlaştırılmasında STK’ların önemli bir role bulunuyor. Bunu gerçekleştirebilmek için STK’ların özellikle saha çalışmaları ve faaliyetlerinin devlet tarafından sağlanan imkanlar dışında farkı bağışçılar tarafından da desteklenmesi kritik.
Hayat Boyu Hayat Dolu Derneği’nin gelecek dönemde yapmayı planladığı çalışmalardan bahseder misiniz?
Hibe kapsamında hayata geçirdiğimiz proje sayesinde aldığımız olumlu sonuçlar doğrultusunda, Demans Simülatörü uygulamamızı üniversitelerin yaşlılık alanında eğitim gören ve ileride yaşlı bireyler ile etkileşimde olacak yaşlı bakımı, hemşirelik, sosyal hizmetler gibi diğer bölümlerinde de teorik eğitimleri destekleyecek bir uygulama olarak geliştirilmesi için benzer çalışmalar yapmayı planlıyoruz.
Üniversite dışında, yaşlanma ve yaşlılık konusunda toplumda özellikle empati yoluyla farkındalık yaratacak çalışmalarımızı belediye, kurumlar ve diğer STK’larla ortak proje ve işbirlikleri ile genişletmeyi ve yaygınlaştırmayı hedefliyoruz.
COVID-19 salgını nedeniyle ara vermek zorunda kaldığımız saha çalışmalarımızın başında gelen ve huzurevlerinde yaşayan yaşlılarımıza birebir uyguladığımız Psikososyal Destek Programımızı da farklı kurumlarda uygulamaya devam etmek ve yaygınlaştırmak istiyoruz.
Son Yorumlar