Toplumsal zıtlıklar arasında diyalog alanları yaratmayı ve bu alanlarda sürdürülebilir çözümler üretmeyi hedefleyen Dem Derneği (Dem), işiten toplum ile sağır toplum ve işitme engelliler arasında acıma duygusundan uzak ve istihdamı destekleyen diyalog alanları yaratmak amacıyla çalışmalar yapıyor. AgeSA Hayat ve Emeklilik işbirliği ve mali desteğiyle hayata geçirdiğimiz Her Yaşta Fonu’nun 2022 döneminde hibe desteği sağladığımız Dem, hibe kapsamında Duyduğun Gibi Değil projesini hayata geçiriyor. Proje kapsamında yaş sebebiyle işitme kaybı yaşayan 65 yaş üstü bireylerin yaşadıkları sorunları diyalog ile anlamak, kamuoyunda görünür kılmak ve çözüm için işbirliğini teşvik etmek amacıyla çalışmalar yapıyor.
Dem Derneği İletişim ve Kapasite Geliştirme Koordinatörü Ayşe Damla İşeri Sunman ile gerçekleştirdiğimiz röportajda; 9. yaşını kutlayan Dem’in yaşadığı değişim, yaşa bağlı işitme kaybının tanımı, diyalog alanlarını geliştirmek için düzenledikleri atölyeler ve proje kapsamında yürütecekleri çalışmalar hakkında konuştuk.
Dem Derneği yakın zamanda 9. yaşını kutladı. Aradan geçen zamanı değerlendirdiğinizde, çalışma alanınız ve buna paralel olarak Dem Derneği’nin yaşadığı değişime dair öne çıkan noktalardan bahseder misiniz?
Dem 17 Şubat 2023’te 9. yaşını kutladı. Kuruluşundan bu yana tabii ki Dem hem kurumsal hem de çalışmaları açısından değişti.
Dem kurulduğunda tam veya proje zamanlı çalışan gönüllülerden oluşan bir kuruluştu. Bugün proje zamanlı gönüllüleri ile denge içerisinde çalışan tam veya proje zamanlı profesyonelleri olan bir kuruluş. Kurumsal kapasitesini geliştirmeyi iniş çıkışları da olsa başardı. Bu değişimi kaynaklara bakış açısında geleneksel ile yenilikçiyi harmanladığında sağladı.
Çalışmaları açısından ise değişimi odaklandığında yaşadı. Toplumsal zıtlıklar arası iletişim alanları oluşturmak amacı ile kurulan Dem, bu geniş çerçeveyi küçülttüğünde ve sağır/işitme engelli bireyler ile işiten bireylerin arasındaki iletişim çalışmalarına yoğunlaştığında kimliğini buldu.
Şimdi ise yavaş ama planlı bir şekilde iletişim çalışmaları alanını genişletmeye hazır hale geliyor.
Diyalog alanlarını güçlendirmek için çeşitli iş yerlerinde işiten topluma yönelik etkinlikler düzenliyorsunuz. Düzenlediğiniz etkinliklerden bahsedebilir misiniz? Etkinliklere katılan kişilerden aldığınız geri bildirimleri de düşündüğünüzde, bu uygulama işiten toplumda ne tür farkındalıkların oluşmasına katkı sağlıyor?
Dem olarak özel sektör işbirlikleri ile iş yerlerinde işiten toplum ile işitme engelli ve sağır bireyleri bir araya getiren yapılandırılmış buluşmalar düzenliyoruz. Bu buluşmaları talebe göre farklı birçok şekilde tasarlayabiliyoruz.
Çoğunlukla işitme engelli/sağır bir kolaylaştırıcı liderliğinde interaktif bir işaret dili ile tanışma atölyesi düzenliyor; öğrenimleri işaret dili ile kahve siparişi etkinliği demgoodcoffee veya işaret dili ile video mesaj hazırlama etkinliği aşkını başka dilde anlat ile pekiştiriyoruz. Kimi zaman ise daha uzun soluklu, işaret dilini aktif kullanılabilmesine yönelik buluşma serileri düzenliyoruz.
2022 yılında dokuz işyerinde 313 diyalog yaratık. Bu neredeyse yılın her günü işiten bir bireyin, işitme engelli ve sağır bireyle Dem aracılığı ile yapılandırılmış bir alanda iletişime geçiyor olması demek.
Herhangi bir engel grubu için tek tipleştirme kanıksanmış söylemlerden dolayı çok fazla. Fakat Dem olarak, yarattığımız farkındalıkla işitme engelli ve sağır toplumun iletişim yolları açısından heterojen bir topluluk olduğunu ortaya koyuyoruz. Öncelikle bu tek tipleştirme algısını yıkıyoruz atölyelerimizde.
Yaşa bağlı işitme kaybı nedir? Yaşa bağlı işitme kaybı yaşayan 65 yaş üstü bireyleri desteklemek amacıyla geliştirilmiş bir politika bulunuyor mu? Bu tür bir çalışmanın hayata geçirilmesi için hangi paydaşlar tarafından neler yapılması gerekiyor?
Yaşa bağlı işitme kaybı, diğer adı ile Presbiakuzi, yaş ilerledikçe ortaya çıkan ve çoğunlukla her iki kulakta da görülen sinirsel tipte işitme kaybı. Çoğu durumda kişinin kendisinden önce çevresindekiler tarafından bu durum anlaşılır. Yaş ile işitme kaybı başlayan kişi televizyonu daha yüksek ses ile izlemeye veya gürültü ortamlarda konuşmaları ayırt edememeye başlar. Dünya’da ve Türkiye’de yaşlı nüfus arttıkça yaşa bağlı işitme kaybı yaşayan birey sayısı da artıyor.
Yaşa bağlı işitme kaybı yaşayan 65 yaş üstü bireyleri destekleyen bir politika bulunmuyor. Ancak kişiler işitme kaybı şüphesi ile Kulak Burun Boğaz (KBB) polikliniklerine başvurduklarında ve odyologlar tarafından gerekli testler yapıldığında işitme kaybı tanısını konuluyor ve çoğunlukla tedavisi için işitme cihazı veriliyor. İşitme cihazları en basit haliyle anlatmak gerekirse hoparlör görevi gören cihazlardır, satın alınması gerekir. Bu cihazlar için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) desteği olsa da bu destek verim alınabilecek bir cihaz için oldukça yetersizdir. Kişi bir kulağı için neredeyse bir asgari ücret öder.
Burada ilk aşamada yapılması gereken yaşlılar ile çalışan sivil toplum kuruluşları, Sağlık Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve SGK işbirliğinde iki temel şey var:
- Yaşa bağlı işitme kaybına erken teşhis ile erken müdahale edilmesi için ilgili kontrollerin teşvik edilmesi ve toplumun konuyla ilgili bilinçlendirilmesi,
- İşitme cihazlarına erişimi kolaylaştırmak için SGK ödeneğinin artırılması.
Hibe desteğimizle Duyduğun Gibi Değil! projesini hayata geçireceksiniz. Bu projeye neden ihtiyaç duydunuz ve proje kapsamında ne tür çalışmalar yapmayı planlıyorsunuz?
Duyduğun Gibi Değil projesiyle, Türkiye’de sayısının en az 1 milyon 153 bin 132 olduğu tahmin edilen yaş ile işitme kaybı başlayan bireyin deneyimini, bireye ve çevresindekilere etkilerini diyalog ile anlamayı ve görünür kılmayı amaçlıyoruz. Ayrıca bu proje; Dem’in hedef kitlesini genişletmesini ve tüm işitme kayıplı bireyleri kapsayarak işbirliği içinde olası ortak çözümler geliştirilmesini sağlayacak. Bu çalışmaya ihtiyaç duymamızın en temel sebebi benzer bir çalışmaya rastlamamış olmamız.
Proje kapsamında aşağıdaki faaliyetlerin gerçekleştirmeyi hedefliyoruz:
- KBB Uzmanları, odyologlar ve psikologlar ile paylaşım toplantısı yapılması,
- Yaşlılık alanında çalışan en az üç STK’ya saha ziyareti gerçekleştirilmesi,
- Yaş ile işitme kaybı başlayan 25 birey ve yakını ile birebir görüşme gerçekleştirilmesi,
- Paylaşım toplantısı, saha ziyaretleri ve birebir görüşmeler ışığında rapor hazırlanması,
- Bir kişinin işitme kaybı ile olan deneyiminin belgeselleştirilmesi ve yayınlanması,
- Tüm işitme kayıplı bireylerin ortak sorunu olan ‘‘işitme cihazı ödemelerinin tamamının SGK tarafından yapılmaması’’ konusu için sosyal girişimcilik anlayışı ile orta ve savunuculuk anlayışı ile uzun vadeli uygulanabilir çözüm geliştirilmesi ve olası işbirlikleri için paylaşılması.