Afetlerden etkilenmiş toplulukların temel hak ve ihtiyaçlarına erişimlerini sağlamayı amaçlayan Hayata Destek Derneği (Hayata Destek), acil yardım, mülteci destek, çocuk koruma ve sivil toplumu güçlendirme ve koordinasyon program alanları altında çalışmalar yürütüyor. Turkey Mozaik Foundation, Actecon ve 212 işbirliğiyle bireysel ve kurumsal bağışçıların finansal desteği ile hayata geçirdiğimiz Orman Yangınları Acil Destek Fonu kapsamında Hayata Destek, Orman Yangınlarından Etkilenen Nüfusun Geçim Kaynaklarını İyileştirme Desteği projesini hayata geçirdi. Proje kapsamında dernek, Adana ve Antalya’da bulunan 22 farklı mahalledeki 38 haneye toplam 152.000 TL nakit para desteği sağladı.
Hayata Destek Derneği Proje Sorumlusu Abdullah Öztoprak ile yaptığımız röportajda; nakit para desteğinin etkisi, nakit destek sağlanacak aileleri belirlerken dikkat ettikleri kriterler ve proje kapsamında yürüttükleri çalışmaları konuştuk.
2021 yazında meydana gelen orman yangınlarında ve benzer şekilde Kastamonu’daki sel felaketinde sahada aktif olarak çalıştınız. İnsani yardım alanında çalışan bir STK olarak, bu süreçte edindiğiniz deneyimlerden ve bu afetlerin müdahale süreçleriniz açısından Hayata Destek Derneği’ne daha önce hibe desteği sağladığımız depremler sonrasındaki çalışma şekillerinizden farkından bahseder misiniz?
Hayata Destek Derneği’nin kuruluş misyonu “doğal ve insan yapımı afetlerden etkilenen birey ve toplulukların temel hak ve ihtiyaçlarına erişimlerini sağlamak.” Dolayısıyla afet sonrası acil müdahale uzmanlığımız aslında çok eskiye dayanıyor. Tabii her afet bir öncekinden farklı özellikler barındırıyor ve tek bir kurumun değil, tüm ilgili kurumların koordinasyon içinde çalışmasını gerektiriyor. Afetlere yoğun olarak maruz kaldığımız son iki-üç yıllık süreçte de en büyük kazanımlarımız koordinasyon ve sorumluluk paylaşımı alanında oldu.
Elâzığ Depremi, İzmir Depremi, Orman Yangınları ve Batı Karadeniz’i etkileyen seller olmak üzere son dönemde maalesef çok sayıda doğal afet yaşadık. Bu süreçte Sivil Toplum Afet Platformu ismini taşıyan işbirliği ve koordinasyon platformumuz da kendiliğinden şekillenmiş oldu. Afetlerin ne zaman gerçekleşeceğini öngörmek mümkün değil fakat hazırlıklı olmak mümkün. Oluşturduğumuz yeni koordinasyon ağları birçok fonksiyonun yanında buna da hizmet ediyor. Afetlere eskiye kıyasla daha hazırız ve daha koordine bir şekilde hareket ediyoruz. Sivil Toplum için Destek Vakfı (STDV) ve Turkey Mozaik Foundation gibi fon sağlayıcılar da afet sonrasında hangi adımları takip edecekleri ve hangi aktörlere ulaşacakları konularına artık çok hakimler.
Hibe desteğimizle Orman Yangınlarından Etkilenen Nüfusa Geçim Kaynakları İyileştirme Desteği projesini hayata geçirdiniz. Proje kapsamında yürüttüğünüz faaliyetlerden bahsedebilir misiniz?
Orman yangınlarının hemen sonrasında Adana, Antalya ve Mersin bölgelerinde birer hasar tespit çalışması yaptık. Muhtarlıklar, il tarım müdürlükleri, meslek odaları ve yerel topluluklar ile yaptığımız görüşmelerde ulaştığımız sonuç; aile ölçekli tarım ve hayvancılık ile uğraşan hanelerin, yangınların olumsuz etkilerini daha ağır hissettiği oldu. Kimi hayvanını kaybetmiş, kiminin tarlası yanmış, kiminin hayvan barınağı hasar görmüş, kiminin hayvanlarını otlattığı meraları yangında yok olmuş ve benzeri…
Üstelik ailelerin genç fertleri genellikle şehirlere göç ettiği için, etkilenen nüfusun yaş ortalamasının yüksek olduğunu gördük. Bu da şu anlama geliyor; düşünün ki 60 yaşını geçkinsiniz, hanenizi döndürecek kadar tarım ya da besicilikle uğraşıyorsunuz. Bu işi daha 15 sene yapmak gibi bir niyetiniz yoksa tekrar öz sermayenizi yatırarak bir toparlanma sürecine girmeye çalışmayabilirsiniz. Tabii bu işi hane ölçeğinde yürüttüğünüz için belki çiftçi belgeniz de olmayabilir ve kamunun açıkladığı sosyal yardımlardan da yararlanamayabilirsiniz.
Özetle, bu ve bunun gibi ‘kırılganlığı arttıran’ ya da ‘toparlanmayı güçleştiren’ etmenleri hesaba kattık ve hane ölçekli nakit yardımlarımızı bu doğrultuda yaptık. Sivil Toplum için Destek Vakfı ve Turkey Mozaik Foundation’ın sağladığı hibe ile 38 haneye, yitirilen ya da hasara uğrayan geçim kaynaklarını onarmalarını sağlamak amacıyla belirlenen her hane için 4 bin lira kadar nakit desteği sağladık.
Proje kapsamında orman yangınlarında maddi zarar gören ailelere nakit destekte bulundunuz. Desteklenecek aileleri belirlerken nelere dikkat ettiniz? Bu süreçte farklı kurum ve kuruluşlarla geliştirdiğiniz işbirliklerinden bahsedebilir misiniz?
Adana ve Antalya Afet Koordinasyon Merkezleri, Adana ve Kozan Kaymakamlığı, Adana Büyükşehir Belediyesi Derman Ekibi, Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Manavgat İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Manavgat Belediyesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Antalya Temsilciliği, Manavgat Süt Üreticileri Birliği, Manavgat Ziraat Odası, Antalya Esnaf ve Sanatkârlar Odası, Manavgat Müftülüğü yangından olumsuz etkilenen mahallelerin muhtarları ve Adana ve Manavgat sahalarında faaliyet yürüten sivil toplum kuruluşları ile görüşerek acil ihtiyaçları tespit etmeye çalıştık.
Nakit destek çalışması kapsamında desteklenecek hanelerin tespit edilmesi için, ihtiyaç analizi sırasında görüşülen kurumlarla, ihtiyaç sahibi hanelerin Hayata Destek Derneği’ne yönlendirilmesi için işbirlikleri kurduk. Adana ve Antalya’dan toplam 187 ihtiyaç sahibi hanenin yönlendirmesini aldık. Acil yardım ekiplerimiz, yönlendirilen haneler arasından en kırılgan durumda olanların tespit edilmesi için telefon görüşmeleri yürüttüler. Hanelerin yangından etkilenme durumları, demografik bilgileri, gelir durumu, hassasiyetleri ve hanede bulunan yaşlı, çocuk, engelli ve kadın gibi hassas bireyler hakkında bilgiler topladık. Alınan bu bilgiler dikkate alınarak, hanelerin programa dâhil edilip edilmemesi saha ekipleri arasından kurulan komite tarafından tek tek incelenmiş ve hanelerin gelir durumları, yangından etkilenme oranları, hanede yaşayan yaşlı, engelli, çocuk, kadın nüfus ve hanenin başka kurumlardan almış olduğu destekler dikkate alınarak kararlaştırıldı.
Bir yöntem olarak nakit destekler ve bu tür müdahalelerin etkisi sivil toplumda daha fazla tartışılmaya başlandı. Projedeki deneyimlerinizi düşündüğünüzde, nakit destek yönteminin avantajları ve etkisi hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Yaşanan afetlerden çıkarılan derslerden en önemlisi yapılan desteklerin organizasyonunda yaşanan aksaklıklar oldu. Afet sırasında ve sonrasında ihtiyaç fazlası destekler kaynakların etkili ve verimli kullanılmasında bir engel teşkil ediyor. Afetten etkilenen topluluk üyelerinin de aynı destekten, adil şekilde yararlanması önünde de engel oluşturuyor.
Yapılandırılmış, etkili bir ihtiyaç ve saha analizi ardından yapılan nakit destek faydalanıcıların ihtiyaçlarını karşılamakta daha etkili oluyor çünkü onlara hızla değişebilen gündelik ihtiyaçlarına göre tercih yapma imkânı sunuyor. Tabii hanede bulunan farklı bireylerin, farklı ihtiyaçlarını da aynı anda karşılama imkânı sunuyor. Örneğin, bu projede geçim kaynaklarını onarıcı nakit destekler yaptık ve hayvan yemi, tohum, fide, gübre ve benzeri türden ‘ayni yardımlar’ yapmayı tercih etmedik. Bu sayede yukarıda özetlediğim kazanımlar yanında, yerel ticaretin devamlılığını sağlayarak yerel ekonomiye de katkı sunduk. Düşündüğünüzde, ‘ayni yardım’ adı altında bölgeye dışarıdan tonlarca hayvan yemi ya da fide getirmenin, orada yıllardır hayvan yemi ya da fidan satan üreticiye dolaylı olarak zarar vereceği gayet açık.
Orman Yangınları Acil Destek Fonu kapsamında aldığınız desteğin derneğinize ve çalışmalarınıza nasıl bir katkısı oldu? Fonu destekleyen bağışçılarımızla paylaşmak istediğiniz bir mesajınız var mı?
Derneğimizin afet çalışmalarına daha fazla deneyim kazanmasına katkısı oldu. Yaşanan her afet yarattığı etki, gerçekleştiği lokasyon, etkilediği topluluklar bakımından daima birbirinden farklı. Bu nedenle, her acil destek çalışması için özel bir dinamik oluşuyor. Orman Yangınları Acil Destek Fonu bizlere etkili kaynak kullanımı, geçim kaynaklarına ilişkin bütüncül bakış açısı ile yaklaşma olgusunu kazandırdı.
Nakit destek programının uygulama sürecine ilişkin kapasite geliştirme noktasında sayılı dönüm noktalarımızdan biri oldu. Yangın afeti diğer afetlerin aksine ekolojik döngüye ve insan hayatına ciddi zararlar veriyor. Doğanın ve insanın birlikte yeşermesi ve yeniden ayağa kalkmasına yönelik insani yardım faaliyetlerinde dayanışmaya katılan herkese sonsuz teşekkürlerimizi iletmek isteriz.
