Odağına yaşlılık çalışmalarını alan Senex|Yaşlanma Çalışmaları Derneği, insan haklarına özenli, toplumsal cinsiyeti ana akımlaştıran bir yaklaşımla; öğrenme programları, savunuculuk ve akademik çalışmalar, bilimsel araştırmalar, sanat faaliyetleri ve izleme çalışmaları programları geliştiriyor. AgeSA Hayat ve Emeklilik işbirliği ve mali desteğiyle hayata geçirdiğimiz Her Yaşta Fonu’nun 2021 döneminde iki farklı projesine hibe desteği sağladığımız Senex, SOLIS-e: Yaş Dostu Mekanları ve Hak Temelli Hizmetleri Planlamak ve Senex İzleme: Yaşlılara Yönelik Şiddet ve İhlallerin İzlenmesi projelerini hayata geçirdi.
Senex|Yaşlanma Çalışmaları Derneği Başkanı Özgür Arun ve Genel Sekreteri Banu Karademir Arun ile gerçekleştirdiğimiz röportajda; Türkiye’de yaşlıların yaşadığı erişilebilirlik sorunlarını, projeler kapsamında yürüttükleri çalışmalar ve derneğin gelecek planları hakkında konuştuk.
Erişilebilirlik kavramı son dönemlerde sivil toplum çalışmalarında sıklıkla karşımıza çıkıyor. Türkiye’de yaşlıların yaşadığı erişilebilirlik sorunları nelerdir? Bir mekânın, servisin, hizmetin, teknolojinin ve bilginin yaşlılar tarafından erişilebilir olması için uygulanması gereken düzenlemelerden bahseder misiniz?
Türkiye’de yaşlıların karşılaştığı erişilebilirlik sorunlarını tek boyutlu olarak incelemek mümkün değil; farklı alanlarda erişilebilirlik sorunlarını ele almak gerekiyor. İlk olarak hizmetlere erişimden bahsedebiliriz. Özellikle e-devlet, e- belediye, e-sağlık gibi uygulamalarla hizmetlerin yoğunlukla dijital ortama taşındığı son dönemde, yaşlıların hizmetlerle ilgili bilgi edinmeleri ve erişmeleri sorun olabiliyor. Burada, başka bir erişilebilirlik sorunu karşımıza çıkıyor: Bilgi ve iletişim teknolojilerine (BİT) erişilebilirlik. BİT’e erişebilmek, yaşlı insanların ekonomik durumları göz önüne alındığında, sınıfsal farklılıkların çok keskin gözlendiği bir hak ihlali alanı. Ancak dijital hakların gerçekleşmemesi sorunu sadece BİT’e erişim ile de çözülmüyor. BİT sahipliği olsa bile erişmek istedikleri bilgi, haber ya da uygulamaya ulaşmaları, etkin ve güvenli şekilde kullanmaları için iletişim teknolojileri alanında bilgi ve beceri sahibi olmaları da gerekiyor. Diğer bir deyişle, BİT yatkınlığı ve kullanım yetkinliği geliştirilmesi gerekli. Bunun somut ve iyi örneklerinden biri Senex Dernek tarafından geliştirilen ve uygulanan, Antalya Muratpaşa Belediyesi’nin paydaş olduğu Dijital Yetkinlik Eğitimi. Bu eğitim çerçevesinde, öncelikle yaşlı kadınlar olmak üzere, yaşlılara BİT konusunda 5 modülden oluşan bir eğitim programı sunuluyoruz. Senex Dernek uzmanlarının bulguya dayalı olarak geliştirdikleri dijital yetkinlik eğitim programı dijital güvenlik, içerik geliştirme, teyit, sosyal medya kullanımı gibi başlıklarda yaşlılara yetkinlik kazandırmayı amaçlıyor. 2022 yılında başlayan ve altı haftadan oluşan program kapsamında şimdiye kadar 20’ye yakın mezun verdik.
Yaşlılar söz konusu olduğunda erişilebilirlik ile ilgili diğer bir önemli başlık mekanların erişilebilirliği. Bu anlamda yaş dostu mekanlar tasarlamak ve uygulamak şart. Yaş dostu mekanlar sadece yaşlılar için değil; her yaş grubundan insanın yaşadıkları alan içerisinde her yere erişmeleri ve her alanı kullanabilmeleri için son derece önemli. Bu konuda da Senex Dernek olarak, İstanbul Havalimanı (İGA) ile ortak bir çalışma yürütüyoruz. Yaş Dostu Havalimanı çalışması dünyada alanında ilk defa hayata geçirilecek bir konsept olarak İGA’da uygulanmaya başlanıyor. Bu çalışmada, bir havalimanının mekanının, fiziksel çevresinin ve sunduğu hizmetlerin nasıl her yaş grubu için erişilebilir olacağı üzerinde çalışıyoruz. Havalimanları oldukça özelleşmiş, çok paydaşlı, çok kurallı ve katmanlı alanlar. Dönüştürülmesi oldukça güç. Senex Dernek Yaş Dostu Havalimanı konseptiyle aslında Dünya Yaş Dostu Çevreler ve Topluluklar Ağı’na da aday bir girişim başlatmış oluyor. Bu tip modeller, yerelde yaş dostu mekân ve hizmetlerin yaygınlaşması için sürükleyici ve motive edici çalışmalar olabilirler.
Her Yaşta Fonu kapsamında Senex’in iki ayrı projesini destekledik. Bunlardan SOLIS-e: Yaş Dostu Mekanları ve Hak Temelli Hizmetleri Planlamak projesini yakın zamanda tamamladınız. Proje kapsamında yürüttüğünüz çalışmalardan bahseder misiniz?
SOLIS-e: Yaş Dostu Mekanları ve Hak Temelli Hizmetleri Planlamak başlıklı öğrenim programı mekanları tasarlayan ve kullananlarla; hizmetleri tasarlayan ve hizmetlerden faydalananlarla ayrı ayrı yaptığımız nitel ve nicel araştırmalarla elde ettiğimiz veriler doğrultusunda ortaya çıkmış bir öğrenim programı. Öğrenim programının hedef kitlesi yerel yönetimler ve yerel yönetim çalışanları olmasına rağmen, iki dönem hayata geçen programa, yaşlanma çalışmaları alanında çalışan, çalışmak isteyen profesyoneller ve akademisyen adayları, bu konuda çalışmak isteyen sivil toplum kuruluşları (STK) üyeleri, bu alanda proje geliştirmek isteyen çok farklı yerlerden kişiler talep gösterdi. Öğrenim programının her iki döneminde de katılımcılar eğitim modülleri ile ilgili oldukça olumlu geri dönüşler sağladı. Ancak bizler için önemli olan bir başka şey hedef kitlemizi oluşturan yerel yönetimlerdeki katılımcılarımızın yaşlanma konusunda somut adımlar atması, yerel yönetimin gündemine yaşlanma ve yaşlılık başlıklarını koyması ve bu konuda projeler geliştirmeye başlamalarıydı. Ağustos ayında programın ikinci dönemini tamamlamış olsak da her iki dönemdeki katılımcılarla kurduğumuz iletişim ağından attıkları adımları takip ediyoruz. Örneğin Buca Belediyesi yaşlanma konusunda aktif çalışmaya başladı. Buca Belediyesi’ne bağlı Sürdürülebilirlik Ofisi yaşlılara hizmet sunacak bir mekânın tasarımı ve yapılandırılmasıyla ilgili çalışıyor. Çok yakında Buca’da yaşlılara hizmet sunan bir merkez açılmış olacak. Ayrıca İzmir Büyükşehir Belediyesi uzmanlarından katılımcılarımız yaşlanma konusunda projeler üretmeye başladılar. Antalya Muratpaşa Belediyesi şimdi Senex Dernek ile işbirliği çerçevesinde Antalya cityLAB oluşumuna destek sağlıyor. Antalya cityLAB kapsayıcı kentleri ve hak temelli hizmetleri oluşturmak için çalışan bir merkez. Yerel yönetim, akademi ve sivil toplumun bir araya geldiği bu girişim. Aslında Türkiye’de kent laboratuvarlarının da ilki olma özelliği taşıyor. Kısaca, SOLIS-e mezunlarımız kurdukları iletişim ağı sayesinde hem bizden hem de birbirlerinden ve yaptıklarından haberdar oluyorlar aynı zamanda birlikte de bir şeyler üretmek konusunda sahip oldukları motivasyon bize de heyecan veriyor.
Hibe desteğimizle hayata geçirdiğiniz bir diğer proje olan Senex İzleme: Yaşlılara Yönelik Şiddet ve İhlallerin İzlenmesi projesi kapsamında yürüttüğünüz çalışmalardan bahsedebilir misiniz?
Senex İzleme, Her Yaşta Fonu desteğiyle 12 aylık çalışmasını tamamladı. 2021 yılı Eylül ayı ile 2022 yılı Ağustos ayları arasında sunulan destek ile 12 Senex İzleme Raporu hazırladık ve kamuoyuyla paylaştık. Ayrıca hem ulusal hem de uluslararası insan hakları mekanizmalarını harekete geçirmek üzere savunuculuk faaliyetleri sürdürdük. Senex İzleme şu anda 22. ayında ve devam eden bir izleme çalışması. Bu haliyle Türkiye’nin bu denli uzun soluklu ilk ve tek izleme çalışması niteliğinde. Geçtiğimiz ay, 3 Kasım 2022 tarihinde Senex İzleme ilk diyalog toplantısını da gerçekleştirdik. Yasa yapıcıları, sivil toplum temsilcilerini ve akademiyle buluşturarak, yaşlılara yönelik ayrımcı uygulamaların ve hak ihlallerinin nasıl önlenebileceğini tartıştık. Bu diyalog toplantısında Senex İzleme’nin sunduğu veriler ışığında yasa yapıcılar ile sivil toplum arasında etkin bir işbirliği kurulması ve yaşlıların sorunlarına kalıcı çözümler üretilebilmesi için atılacak somut adımlar da ele alındı. Senex İzleme, aslında Türkiye’de kent bazında sunduğu bulgular ve bilgilerle yerel yönetimler için de önemli bir veri kaynağı. Yerel yönetimler yaşlılara yönelik hak ihlallerinin önlenmesinde önde gelen aktörler arasında. Senex İzleme bulgularını kullanarak yaş ayrımcılığına ilişkin farkındalık oluşturmak ve şiddeti önleyici hizmetleri geliştirmek ve uygulamakla yükümlüler. 2023 yılında gerçekleştirmeyi planladığımız ikinci diyalog toplantımızı bu nedenle yerel yönetimler ile sivil toplum temsilcilerinin ve akademisyenlerin buluşmasına ayırdık. Bu buluşmada hedefimiz; yaş dostu çevreleri ve hak temelli hizmetleri yaygınlaştırdığımızda yaşlılara yönelik şiddet ve ayrımcılığın da ortadan kaldırılması için önemli bir adım atılmış olacağı mesajını kamuoyuyla ve ilgililerle paylaşmak.
Her Yaşta Fonu’ndan aldığınız hibe desteğinin derneğinize ve çalışmalarınıza ne tür katkıları oldu? Yaşlanma, yaşlılık alanında yapılan çalışmaların farklı bağışçılar tarafından desteklenmesi sizce neden önemli?
Hibe destekleri ile, planladığımız ve sürdürdüğümüz çalışmaları daha etkin biçimde hayata geçirme olanağı yakaladık. Her iki çalışmamızda da yer alan yüksek lisans ve doktora düzeyindeki araştırmacılar büro ile saha arasındaki engellerin de nasıl kaldırılabileceğine tanık oldular. Bu çalışmalar bir yönüyle de birer akademi niteliğinde. Bilhassa farklı disiplinlerden gelen genç araştırmacılar için bir buluşma ve birlikte çalışma yatkınlığı geliştirme konusunda deneyim kazandıran bir akademi. Kuram ile uygulama arasındaki bağın kurulması, eşitsizlikleri törpülemek için kolektif çalışmaların hayata geçirilmesi ve birlikte yeni çalışmaların üretilmesi konusunda motivasyonu güçlendirdi.
Örneğin, SOLIS-e: Yaş Dostu Mekanları ve Hak Temelli Hizmetleri Planlamak öğrenim programı katılımcıları bizim de dahil olduğumuz bir ağ oluşturdu. Bu ağ bizim için öğrenim programının ışığında katılımcıların kendi yerel yönetimlerinde nasıl projeler geliştirdiklerini, yaşlanma konusundaki farkındalıklarının ne kadar arttığını ve bu konuda gerçekleştirecekleri çalışmaları takip etme olanağı sağladı.
Senex | Yaşlanma Çalışmaları Derneği’nin gelecek dönemde yapmayı planladığı çalışmalardan ve önceliklerinden bahseder misiniz?
Öncelikli olarak, SOLIS-e: Yaş Dostu Mekanları ve Hak Temelli Hizmetleri Planlamak başlıklı öğrenim programı için fon arayışlarımız devam ediyor. Her iki dönemde katılımcı olanların referansları ve Senex internet sayfamızı inceleyenlerin öğrenim programının devamı için talebi bizi mutlu ediyor. Fon bulana kadar içeriklerimizi gözden geçirip örneklerimizi ve materyallerimizi güncelleyerek zenginleştiriyoruz. Ayrıca Senex İzleme 2023 yılında da devam edecek. O yakada hak savunuculuğuna ilişkin faaliyetlerimizi daha da etkin kılmak üzere barolarla ve barolarda yer alan insan hakları merkezleriyle ortak çalışmaları sürdüreceğiz. Bunun ilk örneği Antalya Barosu İnsan Hakları Merkezi ile başlattığımız ortaklık. Bilhassa yaşlı mahpuslar hakkında yeni bir gündem oluşturmaya ve çalışmalara başlıyoruz. Diğer bir girişimimiz ise Senex İzleme kapsamında elde ettiğimiz bilgileri yeni medyayı de kullanarak yaygınlaştırmak. Senex Podcast kanalımız açıldı ve Senex İzleme Podcast serisi başlıklı 9 bölümlük bir yayın hazırlandı. Yaş dostu çevreler, iklim krizi, demans/Alzheimer, yoksulluk, toplumsal cinsiyet, kapsayıcılık, yaş ayrımcılığı gibi ana başlıklarda uzmanlarla gerçekleştirdiğimiz söyleşiler podcast kanalımızda yayımlanmaya başladı. Son olarak Ya Dostu Havalimanı çalışmamızın yaygınlaşması için Dünya Sağlık Örgütü yaş Dostu Topluluklar Ağı ile çalışmaya başlamamız. Bu ağın bir parçası olmak önümüzdeki dönem buna bağlı yeni faaliyetleri de hayata geçirmek üzere iyi bir fırsat olacak bizler için.
